Organisme:

Het hand-voet- en mondziekte (HVM) virus (coxsackievirus)  behoort tot de familie der Picornaviridae (Enterovirussen). Er zijn twee subtypes beschreven, A en B. De ziekte wordt vaker gezien bij jongere kinderen (0-10 jaar) dan bij oudere kinderen of volwassenen. Binnen de groep jonge kinderen komt de ziekte vooral voor bij kinderen in de leeftijd van 1-5 jaar, bij neonaten van symptomatische moeders en bij immuno-incompetente patiënten. Pasgeboren baby’s hebben, tot 10 dagen na de geboorte, een verhoogde kans op een ernstiger beloop. Voor meer informatie, zie de LCI richtlijn,

NB: de naam hand-, voet- en mondziekte moet niet verward worden met mond-en-klauwzeer, dat uitsluitend voorkomt bij vee en door een ander virus veroorzaakt wordt.

Transmissie:

HVM ziekte is zeer besmettelijk. Via aanhoesten (aerogeen) of via direct contact met neus en/of keelslijm/vocht uit blaren en via (direct/indirect contact met) ontlasting van besmette personen (die zelf asymptomatisch kunnen zijn). Indirect contact verloopt via besmette handen of voorwerpen als speelgoed of toiletbril; het virus kan via deze route aan de handen komen en daarna in de mond. Omdat huidlaesies kwetsbaar zijn, kan verspreiding waarschijnlijk ook plaatsvinden door het delen van handdoeken, handschoenen, kleding of beddengoed. Enterovirussen worden tot 2 weken na infectie nog uitgescheiden via de keelholte en 3 tot 11 weken (gewoonlijk 4 tot 8 weken) via de ontlasting.

Incubatietijd:

De incubatieperiode duurt meestal 3 tot 6 dagen.

Medisch beeld:

De meeste infecties verlopen subklinisch. Slechts bij 10-20% van de infecties treden klinische verschijnselen op -pijnlijke kleine blaasjes in en rond de mond (lijkend op aften), handpalmen en voetzolen-, die meestal mild en van voorbijgaande aard zijn. Het klinisch beeld kan zich ook beperken tot enkele speldenknopgrote laesies in en rond de mond of op de billen, of tot alleen enantheem of alleen exantheem.

Diagnostiek:

De virussen kunnen gekweekt worden uit de blaasjes. Indien er geen blaasjes (meer) aanwezig zijn, kan er gekweekt worden uit de keel en feces. Verder kan het virus ook worden aangetoond met een PCR en serologisch.

Werkgerelateerde diagnostiek

Overdracht van HVM-virus vindt plaats door vrij intensief lichamelijk contact met jonge kinderen. Medewerkers actief in de kinderopvang en onderwijs lopen mogelijk een licht verhoogd risico.

Melden beroepsziekten

Er is sprake van een beroepsziekte als medewerkers besmet worden tijdens de werkzaamheden en daardoor ziek worden. Melden als beroepsziekten via www.beroepsziekten.nl

Preventie

• Organisatorische & technische maatregelen

Een goede hand-, nies en hoesthygiëne (handen wassen met zeep en water en gebruik van papieren zakdoekjes) doorbreekt de overdracht. Ook patiënten moeten geïnstrueerd worden hun handen te wassen na toiletbezoek en voor het eten. Handalcohol is minder effectief tegen enterovirussen. Verder is extra aandacht voor goede ventilatie en algemene hygiëne zoals goede schoonmaak van de omgeving (met name toilet en speelgoed) aan te raden. Zie LCI richtlijn

• Bestrijding bij de bron

Is veelal niet mogelijk omdat in 80-90% van de gevallen er sprake is van een asymptomatisch beloop.

• Persoonlijke beschermingsmiddelen

Persoonlijke beschermingsmiddelen zijn niet effectief omdat 80-90% van de infecties een asymptomatisch beloop kent. Indien er echter sprake is van een patiënt/cliënt met klinische klachten wordt wel geadviseerd persoonlijke beschermingsmiddelen te gebruiken zoals handschoenen en een mondkapje.

• Therapie & vaccinatie

Er bestaat (nog) geen specifieke behandeling voor hand-voet-mondziekte. De algemene behandeling is dan ook symptomatisch en bestaat uit dehydratiebestrijding en pijnstilling. Er is geen vaccin beschikbaar.

• Risicogroepen (medische kwetsbaren)

De meeste entero­virusinfecties veroorzaken gedurende de zwangerschap geen of milde klachten.

• Arbobeleid

Medewerkers die werken met kinderen dienen goed te worden voorgelicht en de algemene hygiënemaatregelen goed in acht te nemen (zie LCHV-draaiboek ‘Gezondheidsrisico’s in een kindercentrum of peuterspeelzaal’). Algemene informatie over preventieve maatregelen in een tandartspraktijk is te vinden in de WIP-richtlijn ‘Infectiepreventie in de tandartspraktijk’. Informatie over hygiënerichtlijnen in ziekenhuizen is te vinden op www.wip.nl.

Indien er gericht met het HVM virus wordt gewerkt, bijvoorbeeld in een laboratorium situatie: zie de Safety data Sheet

• Risico voor derden

Het HVM virus is via de lucht (luchtgebonden druppels)  besmettelijk voor derden.